Tytuł: Duma i uprzedzenie (ang.
Pride and Prejudice)
Autorka: Jane Austin
Data pierwszego wydania: 1813 r.
UWAGA! SPOILERY!
„- O której mówisz? - zapytał Darcy i
odwracając się popatrzył przez chwilę na Elżbietę, lecz poczuwszy jej wzrok,
zwrócił się chłodno do przyjaciela: - Zupełnie znośna, ale nie na tyle ładna,
bym ja miał się o nią pokusić. Nie jestem ponadto w nastroju, by oddawać
sprawiedliwość damom wzgardzonym przez innych.” – Takimi oto słowami wyraża
się nasz główny bohater – pan Darcy o naszej głównej bohaterce – pannie
Elżbiecie. Zresztą cały bal, podczas, którego mamy okazję bliżej zapoznać się z
antypatycznym bohaterem książki przesiąknięty jest obrazem jego aspołecznych,
aroganckich zachowań i wypowiedzi. „Po prostu jest szczery” – powiedzą
niektórzy, ale w czasach, kiedy książka powstawała bycie szczerym do bólu
raczej nie pozostawało w cenie, a jedyne o czym mogło świadczyć to o złym wychowaniu.
Nic więc dziwnego, że właśnie w taki sposób pan Darcy odebrany zostaje przez
lokalnych uczestników balu – jako antypatyczny arogant. Czy taki był w
rzeczywistości? Czy możemy nazwać go złym? Niemiłym? Niewychowanym? I czy
ktokolwiek, a może raczej, którakolwiek z nas zaprzeczy, że nawet jeżeli tak,
to bohater ten przyciąga? Jaka tajemnica tkwi w romansie Jane Austen i jaki
właściwie był pan Darcy – jedna z najciekawszych postaci ukazanych w książce?
Książka
Jane Austen to romansidło. Niby typowe romansidło, z typową fabułą – wielka
miłość dwojga ludzi pokonać musi wiele trudnych i skomplikowanych przeszkód,
aby ostatecznie zostać uwieńczoną szczęśliwym zakończeniem. Wszystko to dzieje
się zaś w osnowie zawiłych intryg okraszanych taką czy inną rolą rzeszy
czarnych charakterów. Oczywiście zło na koniec zostaje pokonane, a dobrzy
bohaterowie mogą cieszyć się swoim szczęściem. Nic dodać, nic ująć, a jednak
jest coś takiego w „Dumie i uprzedzeniu”, co mimo wszystko sprawia, ze romans
ten nie jest zwykłym romansem. Coś, co mocno wynosi tę powieść ponad inne jej
podobne. Tym czymś są niewątpliwie konstrukcje głównych bohaterów. Elżbieta nie
jest, bowiem pokorną damą zdaną na łaskę okrutnego losu. Ten typ bohaterki
reprezentuje raczej jej siostra – Jane. Lizzy jest silną, hardą kobietą, która
sama podejmuje decyzje i nie waha się przeciwstawiać wszystkim tym, którzy
mogliby przyczynić się do jej nieszczęścia. Śmiało odmawia swej ręki panu
Collinsowi, mówiąc: „Doprawdy, panie
Collins, wszystkie te pochwały są zbyteczne. Pozwól, bym sama stanowiła o
sobie, i zaszczyć mnie wiarą w moje słowa. Życzę ci szczęścia i bogactwa, a nie
przyjmując twych oświadczyn czynię wszystko, co w mej mocy, by ci w osiągnięciu
tego dopomóc. (…)Jeszcze raz dziękuję ci za honor, jakim były dla mnie twoje
oświadczyny, nie mogę jednak ich przyjąć. Pod każdym względem wzbraniają mi
tego moje uczucia. Czyż można mówić jaśniej?” Elżbieta nie waha się podjąć
takiej decyzji mimo, że doskonale zdaje sobie sprawę z władzy jaką pan Collins
ma nad jej rodziną, dziedzicząc ich majątek. Nie ustępuje także mimo ogromnej
awantury, jaką robi jej z tego tytułu matka. Śmiało też odmawia rozkazom Lady
Katarzyny de Bourgh właścicielki ogromnego majątku, której niemal wszyscy w
powieści ulegają, odczuwając wobec niej niemały respekt czy wręcz lęk przed jej
osobą. Tymczasem Lizzy nie tylko odmawia pozostania dłużej w jej posiadłości,
ale gdy Lady przybywa do niej, każąc przysiąc, że Elżbieta nie przyjmie
oświadczyn pana Darcy’ego, którego Lady Katarzyna przeznaczyła dla swojej córki, Lizzy bez cienia lęku odpowiada tak jak nikt inny na jej miejscu by się nie
odważył: „Nie pozwolę, by mnie
zastraszano i zmuszano do podobnych niedorzeczności. Chcesz pani, by pan Darcy
poślubił twoją córkę, czyż jednak ja, dając tę upragnioną obietnicę, sprawię,
że małżeństwo ich stanie się bardziej prawdopodobne? Czy dzięki mojej odmowie
on będzie pragnął połączyć się ze swoją kuzynką, przyjąwszy, że mnie kocha?
Pozwól mi, pani, powiedzieć, iż argumenty, jakimi uzasadniasz tę niezwykłą
propozycję, są w równej mierze nieprzemyślane, jak prośba twa - niewłaściwa.
Gruntownie pomyliłaś się w ocenie mojej osoby, pani, sądząc, że w ten sposób
można wpłynąć na mnie. Nie wiem, na ile pan Darcy pozwala pani wtrącać się w
swoje sprawy, z pewnością jednak nie ma pani prawa zajmować się moimi. Proszę,
byś nie molestowała mnie dłużej pytaniami na ten temat.” Nie waha się ona
także jasno i wyraźnie wygarnąć panu Darcy’emu wszystkich jego przywar i uczynków,
podsumowując to jakże pełną uporu wypowiedzią: „- Od samego początku (…) mogę chyba powiedzieć nawet, od pierwszej
chwili naszej znajomości, pańskie obejście kazało mi powziąć głębokie przekonanie
o arogancji, zarozumialstwie, o samolubnej wzgardzie, z jaką traktujesz uczucia
innych. Wszystko to stworzyło podwalinę nieufności, na której późniejsze wypadki
wzniosły mur tak niezachwianej niechęci, że nie upłynął chyba miesiąc, kiedy wiedziałam,
że jest pan ostatnim na świecie człowiekiem, którego byłabym skłonna poślubić.”
Elżbieta jest bohaterką szczególną zwłaszcza jak na czasy, w których toczy się
akcja. Gdy jej siostra pozostaje chora w posiadłości państwa Bingley’ów Lizzy
sama na piechotę podąża do Netherfild, by ją odwiedzić. Nie przejmuje się przy
tym błotem i wiatrem, ani kąśliwymi uwagami rodziny Bingley’ów na temat tego
typu wędrówek i jej wyglądu. Kiedy zaś matka przed wyjściem zwraca jej uwagę, że przecież nie może się pokazać po takiej wędrówce państwu Bingley, Elżbieta
stwierdza otwarcie: „Będę mogła doskonale
pokazać się Jane, a o to tylko mi chodzi!” Jej prostolinijność,
inteligencja, upór i pewność siebie w połączeniu z dobrocią i życzliwością
wobec innych sprawiają, że Lizzy staje się ulubienicą czytelników. Nie jest to
już tylko piękna dama o dobrym sercu, jak zwykle w romansach bywa. Jest to
piękna, inteligentna kobieta o dobrym sercu i niezachwianej pewności siebie, doskonale
znająca swoją wartość.
Obok Elżbiety zaś wyłania się kolejna równie niestandardowa
postać - pan Darcy. Nie jest to typ młodzieńca, który zachwyca na balu
wszystkie panny tylko po to, aby potem wybrać tę jedyną, która na zawsze stanie
się częścią jego serca. Nie jest wspaniałym księciem o dobrym sercu i dużej
życzliwości wobec otaczających go ludzi. Ten typ bohatera reprezentuje raczej
pan Bingley. Pan Darcy jest niemiły i dumny. Otwarcie mówi, że ludzi na balu,
na którym poznaje się on z Lizzy uważa za poniżej swojej godności oraz swojego
intelektu. Sposób w jaki pan Darcy zostaje odebrany przez towarzystwo w tym
młode damy na balu daleko odbiega od tego, czego szukamy w amancie z romansu,
bo jak czytamy: „Okazało się bowiem, że
pan Darcy jest dumny, że zadziera nosa, że wszystko go nudzi. Wówczas nawet
wielkie majętności w hrabstwie Derby nie mogły go uchronić od opinii, iż ma
twarz nieprzyjemną i odpychającą, i w ogóle między nim a panem Bingleyem nie
może być porównania.” Pierwsze oświadczyny pana Darcy’ego wobec Elżbiety
także pozostawiają wiele do życzenia i jak nawet sama Lizzy zauważyła, nie były
to oświadczyny dżentelmena, gdyż „młody człowiek
mówił o jej niskim urodzeniu, o tym, że małżeństwo z nią jest dlań upokorzeniem,
i o rodzinnych obiekcjach, które rozsądek zawsze przeciwstawiał skłonności
serca.” Trzeba przyznać, że nie jest to wymarzony sposób w jaki ktokolwiek
chciałby usłyszeć wyznanie miłosne i oświadczyny. Zdania jego i hardości nie
zmieniły nawet ciężkie oskarżenia i wyrzuty Elżbiety, na które nieskruszony
odpowiedział zgodnie ze swoim przekonaniem: „…brzydzę
się udawaniem, nie wstydzę się też uczuć, do których ci się przyznałem. Były
jak najbardziej naturalne i właściwe. Czyż mogłaś oczekiwać, iż będę się
cieszył z niższości twoich stosunków w świecie, iż będę sobie gratulował
krewnych, których usytuowanie o tyle jest gorsze od mego.” Odpowiedź na pytanie
czy pan Darcy jest rzeczywiście złym chłopcem, antypatycznym, zadufanym w sobie
młodzieńcem wcale nie jest jednak taka oczywista. Z pewnością takim go
poznajemy przez dużą część powieści. Ostatecznie jednak, gdy Elżbieta przybywa
do jego posiadłości, okazuje się, że poglądy, jakie miała na jego temat nie są
podzielane przez tutejszych mieszkańców. Pani Reynolds, służąca mówi o nim: „Gdybym cały świat obeszła, nie spotkałabym lepszego.
Ale zawsze wiedziałam, że ci, co mają dobry charakter jako dzieci, mają taki sam,
gdy dorosną, a on był zawsze najsłodszym, najszlachetniejszym chłopaczkiem na świecie.”
Elżbieta czuje się zdumiona tymi słowami i zaczyna pojmować, że jej obraz pana
Darcy’ego jest co najmniej niepełny. W tym miejscu zaryzykowałabym nawet
stwierdzeniem, że to właśnie tak nagła przemiana mężczyzny w jej oczach
sprawia, że jej uczucie jest silne i płonne. Nie jest nowością dla psychologii,
że bardziej lubimy ludzi, których wcześniej nieznosiliśmy, a z czasem nabrali
pozytywnego obrazu w naszych oczach niż tych, których lubiliśmy od zawsze.
Dlaczego zatem lubimy złych chłopców? Ponieważ ci źli chłopcy są w naszych
oczach żabami, których mamy płonną nadzieję przemienić w księcia za pomocą naszego
pocałunku. W rzeczywistości jednak nadzieja ta zwykle się nie sprawdza,
ponieważ źli chłopcy pozostają zazwyczaj źli również u naszego boku. W „Dumie i
uprzedzeniu” dzieje się inaczej. Jednak kolejnym ważnym elementem jest fakt, że
właściwie to nie symboliczny pocałunek Elżbiety przemienia pana Darcy’ego – on był
taki od zawsze. Był dumny i pewny siebie, ale był tez człowiekiem dobrym i życzliwym
choć niekoniecznie w każdej sytuacji. Kolejne jego uczynki wobec Elżbiety, przesądzają
jednak o tym, że uznajemy go za wartego jej uczucia i ręki.
Na koniec jeszcze ostatni ważny element powieści – przeciwnościami,
które dzielą Elżbietę i Darcy’ego są oni sami. Typowych bohaterów romantycznych
dzielą zawiłości losu i intrygi innych bohaterów jak rzecz się ma odnośnie
innych postaci w książce – Jane i pana Bingleya. W przypadku głównych bohaterów
tak się jednak nie dzieje. To prawda, że siostry Bingleya oraz Lady Katarzyna de
Bourgh są przeciwni ich szczęściu. Nie życzy go im także pan Collins i pewnie
jeszcze wielu innych bohaterów, ale Lizzy i Darcy sa zbyt uparci, pewni siebie
i silni, aby ludzie ci w istocie stanowili dla nich przeszkodę. Potrafią
walczyć o swoje, a ponadto nie należą do osób naiwnych jak choćby Jane, która
nie usłyszawszy od pana Bingleya żadnych wyjaśnień, przyjęła, że on jej nie
kocha, zawierzając na słowo jego siostrom tak przecież nieprzychylnym Jane. Elżbieta
sama świadomie podejmuje decyzję, że nie chce być z panem Darcym na podstawie
mniej lub bardziej słusznych przesłanek, ale nie waha się tez walczyć o niego,
gdy przesłanki te ostatecznie nie okazują się całkowicie słusznie. Pan Darcy
również sam walczy ze swoim uczuciem, pytając wprost czy ma sobie sam gratulować
krewnych o tyle niższym od niego statusie? Problemem w tej książce są w małym
stopniu nieprzychylne zrządzenia losu czy brak akceptacji związku głównych
bohaterów przez innych, a w dużym sami bohaterowie i to w połączeniu z ich
nietuzinkowymi osobowościami czyni książkę szczególną wśród swego gatunku.
Pozostaje mi tylko zachęcić do przeczytania i poznania
samemu naszych bohaterów, a jest co poznawać nie tylko jeżeli chodzi o Lizzy,
Jane czy pana Darcy’ego. Jane Austen w mistrzowski sposób skonstruowała kreacje
nie jednego bohatera – wystarczy wspomnieć choćby o histerycznej matce – pani Bennet
czy jakże przeciwstawnym jej, inteligentnym i zrównoważonym ojcu, który wciąż
na nowo budzi nasza sympatię. Niczego sobie jest również kreacja przebiegłego
pana Wickhama czy dwóch nie grzeszących rozumem, najmłodszych sióstr Bennet –
Katarzyny i Lidii. Jest to opowieść jedyna w swoim rodzaju – pozycja obowiązkowa
zwłaszcza dla wielbicieli gatunku.
Ekranizacje i
adaptacje:
Wersja z roku 1938:
Produkcja: Wielka Brytania
Wersja z roku 1940
Reżyser: Robert Z. Leonard
Produkcja: USA
Trailer:
Wersja z roku 1949 (sztuka telewizyjna NBC)
Reżyser: Robert Z. Leonard
Produkcja: USA
Zdjęcia:
Wersja z roku 1952 (miniserial BBC, 6 odc.)
Reżyser:Campbell Logan
Produkcja: Wielka Brytania
Zdjęcia:
Wersja z roku 1958 (miniserial BBC)
Reżyser: Fred Coe
Produkcja: Wielka Brytania
Zdjęcia:
Wersja z roku 1961 (miniserial zatytułowany cztery siostry Bennet - Vier Tochters Bennet)
Reżyser: Peter Holland
Produkcja: Holandia
Fragment:
Wersja z roku 1967 (miniserial BBC, 6 odc. pierwsza kolorowa adaptacja)
Produkcja: Wielka Brytania
Zdjęcia:
Wersja z roku 1980 (miniserial)
Reżyser: Cyril Coke
Produkcja: Wielka Brytania
Kompilacja:
Wersja z roku 1995 (miniserial BBC jedna z najsłynniejszych ekranizacji)
Produkcja: Wielka Brytania
Trailer:
Wersja z roku 2003 (współczesna adaptacja komediowa)
Reżyser:Andrew Black
Produkcja: USA
Trailer:
Wersja z roku 2004 (współczesna bollywoodzka adaptacja komediowa - musical)
Reżyser:Gurinder Chadha
Produkcja: Wielka Brytania
Zdjęcia:
Wersja z roku 2005
Reżyser:Joe Wright
Produkcja: Wielka Brytania, Francja, USA
Fragment:
Wersja z roku 2008 (współczesna adaptacja serialowa zatytułowana "W świecie Jane Austin" - "Lost in Austin")
Produkcja: Wielka Brytania
Fragment:
Cytaty z książki:
„Pan Darcy powędrował
dalej, a Elżbieta została, nie znajdując w sercu zbyt ciepłych uczuć dla
aroganta. Opowiedziała jednak przyjaciółkom całe wydarzenie, śmiejąc się
szczerze, miała bowiem żywe, wesołe usposobienie i radowała się wszystkim, co śmieszne.”
„Wobec tego ja
spodziewałam się za ciebie. To jest właśnie ta ogromna różnica pomiędzy nami.
Komplement zawsze jest dla ciebie zaskoczeniem, a dla mnie żadnym. Cóż bardziej
naturalnego niż prośba o drugi taniec z tobą?! Przecież pan Bingley, choćby
nawet nie chciał, to musiał widzieć, że jesteś pięć razy ładniejsza od wszystkich
panien na balu. Wcale nie zawdzięczasz tego galanterii pana Bingleya. A zresztą
jest bardzo miły i pozwalam, by ci się podobał. Podobało ci się już wielu głupszych
ludzi.”
„Gdy jednak panna
Lucas nalegała w dalszym ciągu, Elżbieta ustąpiła. - No, dobrze. Jeśli musi tak
być, to trudno. I rzuciwszy panu Darcy’emu poważne spojrzenie dodała - Jest
taki stary morał, który wszyscy dobrze znają: „Błogosławieni, którzy nie mając
nic do powiedzenia, nie ubierają tego w słowa”. Nie powiem już nic więcej, by
oszczędzić tchu na moje pieśni.”
„- Mylisz się, panie
Darcy, przypuszczając, że forma twoich oświadczyn zrobiła na mnie podobne wrażenie.
Oszczędziła mi tylko zakłopotania, jakie mogłabym odczuwać odmawiając ci mej ręki,
gdybyś o nią prosił jak prawdziwy dżentelmen. Zauważyła, iż drgnął na te słowa,
nie odezwał się jednak, ciągnęła więc dalej: - Nie jesteś pan zdolny uczynić mi
propozycji małżeństwa w sposób, który by mnie zachęcił do jej przyjęcia.”
„- Cóż to za urocza
rozrywka dla młodzieży, panie Darcy! Nie ma jak taniec! Uważam to za
najwykwintniejszą przyjemność w wytwornym towarzystwie. - Bez wątpienia. Ma on
także tę zaletę, że modny jest również w towarzystwach mniej wytwornych na całym
świecie. Każdy dzikus potrafi tańczyć.”
Brak komentarzy:
Prześlij komentarz